งานเมืองสามหมอก หรืองานฤดูหนาวและงานกาชาดจังหวัด แม่ฮ่องสอน จัดขึ้นทุกปีประมาณเดือนมกราคม มีการออกร้านจาก หน่วยงานราชการ เอกชนและองค์กรต่าง ๆ เพื่อเผยแพร่ผลงาน มี การแสดงมหรสพรื่นเริง เพื่อเปิดโอกาสให้ประชาชนในท้องถิ่นได้รับ ความเพลิดเพลินกับกิจกรรมต่าง ๆ หลังจากได้ตรากตรำกับการ ทำงานมาตลอดปี นอกจากนี้ยังมีการแสดงของชาวเขาเผ่าต่าง ๆ ในจังหวัดแม่ฮ่องสอนเพื่อให้งานมีความน่าสนใจมากยิ่งขึ้น

งานประเพณีปอยส่างลอง หรือ งานบวชลูกแก้ว ตามแบบฉบับของ ชาวไทยใหญ่ ซึ่งถือว่าการบรรพชาสามเณรได้กุศลแรงกว่าบวชพระ จึงมักจัดกันอย่างยิ่งใหญ่ ประมาณเดือนเมษายน เด็กที่จะบรรพชา เรียกว่า “ส่างลอง” เมื่อกำหนดจัดงานก็จะโกนผมแต่ไม่โกนคิ้ว (พระภิกษุพม่าไม่โกนคิ้ว) แล้วแต่งกายอย่างสวยงามด้วยเครื่อง ประดับอันมีค่า เช่น สวมสายสร้อย กำไล แหวน และใช้ผ้าโพก ศีรษะแบบพม่า สวมถุงเท้ายาว นุ่งโสร่ง ทาแป้งขาว เขียนคิ้วทา ปาก แล้วพาไปขี่ม้า ถ้าไม่มีม้าก็จะขี่คอคน ซึ่งเรียกว่า “พี่เลี้ยง” หรือ “ตะแปส่างลอง” แล้วแห่ไปตามถนนสายต่าง ๆ มีกลดทอง หรือ “ทึคำ” แบบพม่ากั้นกันแดด ปัจจุบันประเพณีได้มีการกำหนด รูปแบบให้เป็นการบรรพชาสามเณรแบบสามัคคี คือ จัดให้มีการ บรรพชาส่างลองจำนวนมากในคราวเดียวกัน ช่วงต้นเดือนเมษายน ของทุกปี ทำให้ประเพณีปอยส่างลองจังหวัดแม่ฮ่องสอนมีความยิ่ง ใหญ่และงดงามเป็นที่สนใจของนักท่องเที่ยว

งานประเพณีจองพารา หรือ งานปอยเหลินสิบเอ็ด คือประเพณีส่วน หนึ่งในงานเทศกาลออกพรรษา คำว่า “จองพารา” เป็นภาษาไทย ใหญ่แปลว่า “ปราสาทพระ” การบูชาจองพารา คือการสร้าง ปราสาทเพื่อคอยรับเสด็จพระพุทธเจ้าเสด็จลงมาจากสวรรค์ชั้น ดาวดึงส์ เทศกาลนี้จัดระหว่างวันขึ้น 11 ค่ำ เดือน 11 ถึงวันแรม 8 ค่ำ เดือน 11 หรือในราวเดือนตุลาคม กิจกรรมภายในงานชาว บ้านจะช่วยกันสร้างปราสาทจำลองที่เรียกว่า จองพารา ประดับไว้ ตามบริเวณวัดและบ้านเรือนและแห่ขบวนรูปสัตว์ต่างๆเพื่อแสดง ความยินดีที่พระพุทธเจ้าเสด็จกลับมา ในวันขึ้น 13 ค่ำ จะมีตลาด นัดออกพรรษาหรือกาดหลู่ โดยมีการจุดตะเกียงและเทียนในตลาด ตั้งแต่กลางคืนจนถึงรุ่งเช้า เพื่อให้ชาวบ้านได้จับจ่ายซื้อของเตรียม งาน สำหรับวันขึ้น 14 ค่ำเป็นวันดา หรือวันจัดเตรียมของที่ใช้ ทำบุญออกพรรษา โดยเฉพาะการเตรียมจองพารา เช่น กระดาษเงิน กระดาษทอง และในวันขึ้น 15 ค่ำ อันเป็นวันออกพรรษานั้น ตั้งแต่ เช้าตรู่ประชาชนพร้อมใจกันไปทำบุญตามวัด บางวัดจัดให้มีการ ตักบาตรเทโว ส่วนในตอนเย็นจะนำดอกไม้ธูปเทียนและขนมข้าวต้ม ไปขอขมาบิดามารดาและญาติผู้ใหญ่ สำหรับในอำเภอแม่สะเรียง เรียกชื่อว่า “งานเทศกาลออกหว่า ประเพณีออกพรรษาแม่สะเรียง” ส่วนอำเภอปาย เรียกงานนี้ว่า “งานกาดหลู่ปาย”

ประเพณีลอยกระทง หรือ งานเหลินสิบสอง จัดขึ้นในวันเพ็ญเดือน สิบสอง โดยชาวบ้านจะจัดทำกระทงเล็ก ๆ ไปลอยตามแม่น้ำ มี การประกวดกระทงใหญ่ที่หนองจองคำ ซึ่งเป็นหนองน้ำสาธารณะ กลางเมือง มีการแสดงมหรสพรื่นเริง ตามบ้านเรือนจะมีการจุด ประทีปโคมไฟสว่างไสว นอกจากนี้ยังมีการลอยกระทงสวรรค์ โดย นำกระทงที่จุดประทีปโคมไฟแล้วผูกติดกับลูกโป่งลอยขึ้นไปในอากาศ พิธีนี้จัดขึ้นที่วัดพระธาตุดอยกองมู เรียกงานลอยกระทงสวรรค์ นอกจากนี้ยังมีศิลปะที่น่าสนใจของชาวไตคือการรำและดนตรีซึ่ง แตกต่างจากของล้านนา และมักจะนำเข้ามาร่วมในงานบุญงานแห่ ต่าง ๆ อยู่เสมอ อาทิ “ฟ้อนกิงกะหล่า” หรือฟ้อนกินรี ซึ่งได้รับ ความนิยมที่สุด ผู้แสดงจะใส่ปีกใส่หางบินร่ายรำ นอกจากนี้ยังมีการ ฟ้อนตัวสัตว์ต่างๆ ที่มีความเชื่อว่าอาศัยอยู่ที่ป่าหิมพานต์ เช่น ฟ้อน นก ฟ้อนผีเสื้อ ฟ้อนม้า เป็นต้น “ฟ้อนโต” เป็นการแสดงที่นิยมกัน อีกชุดหนึ่ง ตัวโตนั้นเชื่อกันว่าเป็นสัตว์ป่าในหิมพานต์ชนิดหนึ่ง มีเขา คล้ายกวางและมีขนยาวคล้ายจามรี มีลักษณะร่ายรำคล้ายการเชิด สิงโตของจีน นอกจากนี้ ยังมีการแสดงอื่น ๆ อีกหลายชุด ได้แก่ “ฟ้อนดาบ” หรือที่เรียกว่า ฟ้อนก้าแลว “ฟ้อนไต” เป็นการฟ้อนต้อนรับผู้มาเยือน รำหม่อง “ส่วยยี” เป็นการรำออกท่าทางคล้ายพม่า และ “มองเซิง” เป็นการรำประกอบเสียงกลองมองเซิง

งานเทศกาลดอกบัวตอง จัดขึ้นในเดือนพฤศจิกายนถึงต้นเดือน ธันวาคมของทุกปี “ดอกบัวตอง” เป็นดอกไม้ป่าสีเหลืองคล้ายดอก ทานตะวันแต่ขนาดเล็กกว่ามักขึ้นอยู่ตามป่าเขาสูงทางตอนเหนือของ ประเทศไทยในจังหวัดแม่ฮ่องสอนจะมีมากที่บริเวณบ้านแม่เหาะ อำเภอแม่สะเรียง และดอยแม่อูคอ อำเภอขุนยวม เมื่อถึงฤดูกาลที่ ดอกบัวตองบาน ริมถนนตลอดจนภูเขาที่สลับซับซ้อนกันอยู่นั้นจะ เป็นสีเหลืองสว่างไสวไปด้วยสีของดอกบัวตองดูงดงามมาก จังหวัด แม่ฮ่องสอนจึงได้จัดงานเทศกาลบัวตองบานขึ้นเพื่อเป็นการชมความ งามของธรรมชาติ และชมวัฒนธรรมประเพณีของชาวไต และชาว ไทยภูเขา โดยจะจัดที่บริเวณอำเภอขุนยวมในงานมีการละเล่นและ มหรสพทั้งของพื้นเมืองและร่วมสมัย มีการประกวดธิดาบัวตอง การ แสดงศิลปวัฒนธรรมชาวไทยภูเขา การแสดงสินค้าพื้นเมือง การ แข่งขันกีฬาชาวดอย ฯลฯ ตลอดจนนิทรรศการต่าง ๆ และการนำ เที่ยวชมดอกบัวตองบนดอยแม่อูคอ

ตลาดเช้า ตั้งอยู่ใกล้วัดหัวเวียง / พิพิธภัณฑ์มีชีวิตแม่ฮ่องสอน / ศูนย์ศิลปาชีพจังหวัดแม่ฮ่องสอน / บ้านห้วยปูแกง / บ้านยอดดอย (หมู่บ้านม้งไมโครเวฟ) / บ้านรักไทย / ชุมชนบ้านห้วยตองก๊อ / ชุมชนบ้านห้วยฮี้ / โฮมสเตย์บ้านบ่อไคร้

หมู่บ้านสันติชน เป็นหมู่บ้านชาวจีน / กองแลน บ้านร้องเหย่ง / ศูนย์ศิลปาชีพบ้านกะเหรี่ยงแม่ปิง

ศูนย์วัฒนธรรมท้องถิ่นอำเภอขุนยวม / พิพิธภัณฑ์สงครามโลกครั้งที่ 2 /บ้านเมืองปอน

หมู่บ้านละว้า (ลั๊วะ) บ้านแม่ละอูบ / บ้านกะเหรี่ยงห้วยห้อม / บ้านกะเหรี่ยงแม่สะกั๊วะ

วัดกลาง / วัดน้ำฮู / เจดีย์พระธาตุแม่เย็น

วัดม่วยต่อ / วัดต่อแพ

อ.เมือง

หนองจองคำ / บ่อน้ำร้อนผาบ่อง / น้ำตกซู่ซ่า

อุทยานแห่งชาติถ้ำปลา-ผาเสื่อ : ถ้ำปลา น้ำตกผาเสื่อ

น้ำตกแม่สะงากลาง / ถ้ำพระหัตถ์คู่พระพุทธบาท / สถานีวิจัยการเพาะเลี้ยงสัตว์ป่าปางตอง / ภูโคลน คันทรี คลับ

สถานศึกษาธรรมชาติและสัตว์ป่าถ้ำน้ำลอด

แม่น้ำปาย / น้ำตกหมอแปง / โป่งน้ำร้อนท่าปาย / ห้วยจอกหลวง แหล่งอนุรักษ์ต้นน้ำห้วยจอกหลวง

อุทยานแห่งชาติห้วยน้ำดัง : จุดชมวิวบริเวณห้วยน้ำดัง (ดอยกิ่วลม) / จุดชมวิวดอยช้าง / ห้วยน้ำรู และดอยสามหมื่น

โป่งเดือดป่าแป๋ เป็นบ่อน้ำพุร้อนแบบไกเซอร์ (Geyser type)

ล่องแม่น้ำปาย แม่น้ำปาย เป็นแม่น้ำที่ใหญ่และยาวที่สุดของจังหวัดแม่ฮ่องสอน เกิดจากทิวเขาถนนธงชัยและทิวเขาแดนลาวในอำเภอปาย แล้วไหล ลงมาทางทิศใต้ ผ่านอำเภอปาย-อำเภอปางมะผ้า-อำเภอเมือง แม่ฮ่องสอน ก่อนจะไหลไปบรรจบกับแม่น้ำสาละวิน (แม่น้ำคง) ในเขตรัฐคะยา สหภาพพม่า มีความยาวประมาณ 180 กิโลเมตร กว้างประมาณ 30 เมตร และ ลึกประมาณ 7 เมตร ท้องน้ำเป็น กรวดทราย และในฤดูแล้งน้ำลึกประมาณ 7 เมตร แต่ละช่วงมี ทิวทัศน์ที่สวยงาม การล่องแก่งมีระยะทางรวมประมาณ 50 กิโลเมตร ความยากของแก่งมีตั้งแต่ระดับ 1-4 แต่ในฤดูฝนอาจถึงระดับ 5 ซึ่งน้ำเชี่ยว มีความยากมาก การล่องแก่งต้องอาศัยผู้เชี่ยวชาญ ท้องถิ่น ซึ่งสามารถแบ่งการล่องเป็น 3 ช่วงด้วยกัน คือ

1. ช่วงต้นน้ำปายถึงอำเภอปาย เริ่มต้นที่ห้วยช้างเฒ่าหรือห้วยช้าง แก้ว ห่างจากอำเภอปายตามระยะทางรถยนต์ประมาณ 16 กิโลเมตร ตามทางลำลองที่มุ่งสู่บ้านเวียงเหนือ และบ้านศาลาเมือง น้อยแล้วเริ่มล่องลำน้ำปายใช้เวลาประมาณ 6 ชั่วโมง ถึงสะพาน เวียงเหนือหรือบ้านจอมพลใกล้ตัวอำเภอปาย การล่องแพสายนี้ควร ใช้เวลาอย่างน้อย 1 วันเต็ม โดยต้องพักแรมในคืนก่อนการเดินทาง และหลังจากการล่องแพแล้วอีก 1 คืน

2. ช่วงจากอำเภอปายถึงอำเภอแม่ฮ่องสอน เริ่มต้นที่บ้านหมอแปง ห่างจากอำเภอปายโดยทางรถยนต์ประมาณ 30 กิโลเมตร ระยะ ทางการล่องแพทั้งหมดประมาณ 70 กิโลเมตร และต้องใช้เวลา ประมาณ 2 วัน กว่าจะล่องถึงบ้านปางหมู อำเภอเมืองแม่ฮ่องสอน และต้องใช้แพถึง 2 ชุด เนื่องจากช่วงกลางของแม่น้ำปายมีจุดหนึ่ง ที่เป็นโตรกธารระดับน้ำต่างกัน คล้ายกับเป็นน้ำตกซึ่งไม่สามารถ ล่องแพผ่านได้ ต้องขึ้นฝั่งข้ามเขาไปขึ้นแพชุดใหม่แล้วล่องต่อไป

3. ช่วงอำเภอเมืองแม่ฮ่องสอนถึงเขตชายแดนไทย-พม่า เริ่มต้นจาก บ้านห้วยเดื่อ ตำบลผาบ่อง ซึ่งห่างจากอำเภอเมืองแม่ฮ่องสอน ประมาณ 6 กิโลเมตร ล่องถึงบ้านน้ำเพียงดิน ซึ่งเป็นเขตต่อแดน ระหว่างไทยกับพม่า ปกติแล้วในช่วงนี้นิยมนั่งเรือหางยาวมากกว่า ล่องแพ และจากจุดนี้ผู้ที่นิยมล่องไพรด้วยการนั่งช้าง ก็สามารถ ทำได้เช่นกัน การล่องเรือในช่วงนี้เป็นที่นิยมกันมากทั้งนักท่องเที่ยว ชาวไทยและชาวต่างประเทศ เนื่องจากทิวทัศน์แม่น้ำมีความ สวยงามและระดับน้ำลดหลั่นกันตลอดทาง ใช้เวลาในการไป/กลับ เพียง 2-3 ชั่วโมง สอบถามรายชื่อบริษัททัวร์ในแม่ฮ่องสอนได้ที่ ททท. สำนักงาน แม่ฮ่องสอน โทร. 0 5361 2982-3

อุทยานแห่งชาติน้ำตกแม่สุรินทร์ : โครงการอนุรักษ์สัตว์ป่า-รักษาพันธุ์ไม้ / น้ำตกแม่สุรินทร์ / หนองเขียวยอดดอยปุย

ทุ่งบัวตองดอยแม่อูคอ / น้ำตกแม่อูคอ / บ่อน้ำร้อนหนองแห้ง

ถ้ำแก้วโกมล

ทุ่งบัวตอง ดอยแม่เหาะ / น้ำตกแม่สวรรค์น้อย

อุทยานแห่งชาติสาละวิน : บ้านแม่สามแลบ / บ้านท่าตาฝั่ง

อุทยานแห่งชาติแม่เงา : แม่น้ำเงา บ้านแม่เงา